پذیرش قطعنامه ۵۹۸؛ ملاحظات و پیامدها

۱- طراحی و تصویب قطعنامه ۵۹۸ به منظور خاتمه دادن به جنگ ایران و عراق در تیرماه ۱۳۶۶ ، همچنین پذیرش آن از سوی ایران و عراق و اجرای آتش بس در تیر و مرداد سال ۱۳۶۷ ، به دلیل تأثیر آن بر پایان دادن به جنگ هشت ساله ایران و عراق، از اهمیت سیاسی، حقوقی و تاریخی فراوانی برخوردار است.
۲- فارغ از ساز وکارهای طراحی و تصویب قطعنامه، همچنین ابعاد سیاسی- حقوقی آن برای متقاعد سازی ایران و عراق به منظور خاتمه جنگ، این پرسش وجود دارد که چرا ایران از طریق پذیرش قطعنامه ۵۹۸ به جنگ خاتمه داد؟ پرسش یاد شده بیشتر ناظر بر روش ایران برای خاتمه دادن به جنگ، از طریق پذیرش قطعنامه ۵۹۸ است.
۳- تاکنون برای پاسخ به «علت پذیرش قطعنامه » از سوی ایران و خاتمه جنگ، با وجود اهمیت موضوع، آثار تحقیقاتی گسترده و قابل توجهی منتشر نشده است، در عین حال پاسخ های موجود در چارچوب چند نظریه قابل دست هبندی است:
الف) «وضعیت اقتصادی » کشور با استناد به واقعیات موجود، همچنین نامه دولت به امام مبنی بر عدم توانایی اقتصادی برای ادامه جنگ.
ب) «وضعیت نظامی » کشور با استناد به حملات نظامی دشمن در بهار ۱۳۶۷ و بازپس گیری مناطق تصرف شده در فاو، شلمچه، جزایر مجنون و … و خطر حمله مجدد به خرمشهر و اهواز.
ج) «گسترش تهدیدات » با توجه حمله به هواپیمای مسافربری ایرباس و احتمال حمله موشکی- شیمیایی عراق به تهران.
۴- در حال حاضر مناقشه سیاسی درباره اتمام جنگ، مسأله پذیرش قطعنامه ۵۹۸ را از تأثیر واقعیات سیاسی، نظامی و اقتصادی کشور در تصمیم گیری سران نظام برای اتمام جنگ، به موضوع «اتهام و ادعای خیانت » افراد تغییر داده است به این معنا که برخی افراد پیرامون عملکردشان درباره پایان جنگ متهم شده اند و واقعیت های سیاسی، نظامی و اقتصادی مغفول مانده است. همین ملاحظات در انتشار نامه تاریخی امام در مورد پذیرش قطعنامه در مهر ماه ۱۳۸۵ بی تأثیر نبود.
۵- امام علاوه بر این که از پذیرش قطعنامه ۵۹۸ با تعبیر نمادین «نوشیدن جام زهر » یاد کردند، در عین حال بررسی علت آن را به زمان دیگری واگذار کردند. متن نامه امام برای پذیرش قطعنامه، بیانگر ناخشنودی ایشان از اتمام جنگ از این طریق بود. در واقع امام انتظار
داشتند که جنگ با پیروز یهای نظامی ایران و سقوط صدام به پایان برسد، در صورتی که پذیرش قطعنامه ۵۹۸ ، به مثابه مذاکره ایران باعراق و در نتیجه بقای صدام در بغداد بود.
۶- فارغ از ملاحظاتی که درباره پذیرش قطعنامه ۵۹۸ وجود دارد که باید مورد بررسی قرار گیرد، بر این موضوع می توان تأکید کرد که؛ قطعنامه ۵۹۸ در سال ۶۶ به دلیل برتری ایران بر عراق تصویب شد، در حالی که ایران قطعنامه را پس از حملات نظامی عراق و باز پس گیری مناطق تصرف شده، پذیرفت. بنابراین امام با وجود ناخرسندی از وضعیت ایجاد شده، نه تنها موضوع را صادقانه با مردم در میان گذاشت، بلکه مسئولیت پایان جنگ را پذیرفت. واکنش مردم به تصمیم گیری امام و بسیج آنها به سمت مناطق جنگی، از پیشروی ارتش عراق در خاک ایران و تکرار آنچه در روزهای آغازین جنگ رخ داد، جلوگیری کرد و جنگ در چارچوب قطعنامه ۵۹۸ به پایان رسید.

٭پژوهشگر و استاد دانشگاه
http://m-doroodian.blogfa.com/