افزایش تحریم ها توقعات بیشتر و لحن توهین آمیز تر کدخدا

الف. افزایش تحریم‌ها

یکی از مهم‌ترین دلایل ورود ایران به مذاکره با گروه موسوم به ۱+۵، تلاش برای گرفتن بهانه از طرف غربی که منجر به اعمال تحریم‌های یکجانبه یا بین‌المللی علیه اقتصاد کشورمان شده است، بود. در این راستا توافقنامه ژنو حاوی برخی تعهدات غربی‌ها جهت برداشتن تحریم‌ها یا عدم افزایش آنهاست. این بند طبعاً مهم‌ترین بخش این توافقنامه و مورد توجه طرف ایرانی بوده است و به عنوان دستاورد اصلی آن به حساب می‌آید.
اما یکی از اصلی‌ترین رویکردهای تبلیغاتی طرف غربی در طول مذاکرات، تغییر دادن محور مذاکرات از «تحریم‌ها» به «مسأله‌ هسته‌ای» کشورمان بوده که این موضوع باید حتماً مورد توجه مسئولان قرار بگیرد. به این ترتیب طرف غربی، «تعلیق» بخشی از تحریم‌ها و قبول بخشی از برنامه‌ هسته‌ای کشورمان را به عنوان امتیاز اصلی واگذار شده وانمود می‌کند، اما در عین حال، اهرم فشار اصلی- یعنی تحریم‌ها- را همچنان حفظ می‌کند. به این ترتیب آنها در جهت فریب افکار عمومی مردم کشور ما تلاش می‌کنند که چنین توافقی را به عنوان یک توافق سخاوتمندانه از سوی خودشان معرفی کنند.
طرف غربی، «تعلیق» بخشی از تحریم‌ها و قبول بخشی از برنامه هسته‌ای کشورمان را به عنوان امتیاز اصلی واگذار شده وانمود می‌کند، اما در عین حال، اهرم فشار اصلی-یعنی تحریم‌ها- را همچنان حفظ می‌کند. به این ترتیب آنها در جهت فریب افکار عمومی مردم کشور ما تلاش می‌کنند که چنین توافقی را به عنوان یک توافق سخاوتمندانه از سوی خودشان معرفی کنند.
اما آیا طرف غربی پس از توافقنامه ژنو به تعهداتش در قبال عدم وضع تحریم‌های جدید عمل کرده است؟ غربی‌ها حتی تحریم‌هایی را هم که هنوز موجود نبودند و ممکن بود در آینده وضع شوند- آن هم تنها تحریم‌هایی که به مسأله‌ هسته‌ای ایران مربوط می‌شود- جزو امتیازات حساب کردند و در بخش «عناصر گام اول» توافقنامه، در ردیف تعهداتشان نوشتند. این تعهدات عبارت بودند از:
– «عدم صدور قطعنامه‌های جدید تحریم هسته‌ای توسط شورای امنیت سازمان ملل متحد»
– «عدم صدور قطعنامه‌های جدید تحریم هسته‌ای از سوی اتحادیه‌ اروپا»
– «دولت امریکا در چارچوب اختیارات قانونی رئیس‌جمهور و کنگره‌شان از تحمیل تحریم‌های جدید هسته‌ای خودداری خواهد کرد.»

الف -۱) گسترش تحریم‌های اتحادیه‌ اروپا

در تاریخ ۸ آذر ۹۲، یعنی کمتر از یک هفته پس از امضای توافق ژنو، اتحادیه‌ اروپا نام شرکت مدیریت ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای ایران و ۱۶ شرکت کشتیرانی را به فهرست شرکت‌های ایرانی تحت تحریم این اتحادیه افزود.

الف -۲) گسترش تحریم‌های امریکا فقط چند هفته بعد از توافق

۲۱ آذرماه ۹۲ و در حالی که تیم کارشناسان ایرانی همچنان در وین مشغول مذاکره با تیم غربی و بررسی امور مربوط به اجرایی‌شدن توافق ژنو بود، وزارت خزانه‌داری امریکا نام شرکت‌ها و افرادی را به تحریم‌های خود افزود. مسئولان وزارت خارجه‌ ایران این رفتار را به سردرگمی در دولت امریکا و عملی برخلاف روح توافق ژنو تعبیر نمودند و آقای عراقچی با انتقاد از این اقدام دولت امریکا بیان داشت: «در حال ارزیابی شرایط هستیم و ان‌شاءالله عکس‌العمل مناسب را هم انتخاب خواهیم کرد.» چند روز بعد، آقای محمدجواد ظریف- وزیر امور خارجه- نیز در صفحه‌ شخصی‌اش نوشت: «در چند روز گذشته اقدامات نامناسبی از سوی امریکایی‌ها صورت گرفت که ما به شکل مقتضی و با در نظر گرفتن همه‌ جوانب امر به آن پاسخ دادیم.»
علاوه بر عکس‌العمل‌های طرف ایرانی، ماریا زاخاروا-سخنگوی وزارت خارجه‌ روسیه- اقدام امریکا را نقض آشکار روح حاکم بر توافق ژنو خواند که اجرای توافق ژنو را با چالش جدی مواجه خواهد کرد.

الف -۳) گسترش تحریم‌های امریکا برای بار دوم

با پایان یافتن بحث‌های کارشناسی برای تدارک ساز و کار اجرایی‌کردن توافق ژنو، اجرای این توافقنامه به صورت رسمی از ۳۰ دی ۱۳۹۲ آغاز شد. در شرایطی که کمتر از ۲۰ روز از آغاز اجرای توافق گذشته بود، امریکایی‌ها مجدداً در تاریخ ۱۷ بهمن ۱۳۹۲، افراد و شرکت‌های جدیدی را به فهرست تحریم‌ها افزودند. این اقدام امریکا با واکنش سخنگوی وزارت خارجه‌ کشورمان مواجه شد. وزارت خارجه‌ روسیه هم در بیانیه‌ شدیداللحنی، این اقدام را نقض مستقیم توافقنامه‌ ژنو و نقض قوانین بین‌المللی خواند. همچنین آقای عباس عراقچی در شامگاه ۲۰ بهمن ۹۲ در گفت‌و‌گوی ویژه‌ خبری، این رفتار را خلاف روحیه‌ تفاهم و حسن نیت خواند و وعده داد اقداماتی که برای پاسخ به این امر تمهید شده است، انجام خواهد گرفت. احضار سفیر سوئیس به عنوان حافظ منافع امریکا در ایران در روز ۲۱ بهمن ۹۲ پاسخ و اقدام متقابل مسئولان وزارت خارجه در قبال این بدعهدی مجدد امریکایی‌ها بود. همچنین آقای محمدجواد ظریف در مصاحبه‌اش با روزنامه ایران در تاریخ ۲۶ بهمن ۱۳۹۲، تحریم‌های وضع‌شده را غیر قانونی و موجب نقض توافق خواند. واقعیت اما این بود که طرف امریکایی در کمتر از ۲۰ روز از انعقاد توافق با ایران، به نقض تعهدات خود دست زده بود.

الف -۴) گسترش تحریم‌های امریکا برای بار سوم

سومین دور از گسترش دامنه تحریم‌ها در یک سال اخیر علیه شرکت‌ها و افرادی که با ایران مبادلات تجاری داشته‌اند، در روز ۹ اردیبهشت ۱۳۹۳ و با اضافه ‌شدن نام هشت شرکت چینی و دو شرکت مستقر در دوبی به فهرست تحریم‌ها و توقیف اموال آنها صورت پذیرفت. حتی وزارت خارجه امریکا جایزه‌ای پنج میلیون دلاری را برای بازداشت یک بازرگان چینی که با کشورمان به معاملاتی دست زده بود، تعیین کرد.

الف- ۵) ایجاد تحریم‌های جدید، درست در زمان رسیدن به توافقات جامع

اما آخرین نمونه از تحریم‌های یکجانبه امریکا علیه کشورمان، تحریم‌های دولت این کشور در هفتم شهریورماه امسال است. «کیت لین هایدن»، سخنگوی شورای امنیت ملی امریکا در این‌باره گفت: این تحریم‌ها که به تصویب وزارت خزانه‌داری امریکا رسیده است، به‌منظور تداوم اعمال فشارها بر دولت ایران بوده است. تحریم‌های جدید امریکا علیه ایران بیش از ۲۵ شخص حقیقی و حقوقی شامل شرکت‌های نفتی، هواپیمایی، حمل‌ و نقل دریایی و بانک‌ها و برخی افراد را در بر می‌گیرد. رئیس‌جمهور کشورمان، این اقدام دولت امریکا را زشت توصیف کرد و آن را ظلم و تجاوز به حقوق یک ملت دانست. به این ترتیب، طرف غربی از زمان انعقاد توافقنامه ژنو تاکنون، چندین دور تحریم جدید علیه کشورمان اعمال کرده است.

[جدول ۱]

همچنان که آشکار است، راهبرد اصلی طرف امریکایی در مذاکرات هسته‌ای روی انتقال محور گفت‌وگو از «لغو تحریم‌ها» به «محدودکردن برنامه هسته‌ای ایران» متمرکز شده است. به این معنی که پس از گذشت مدتی از مذاکره، صرف نگهداشته ‌شدن بخشی از برنامه هسته‌ای برای طرف ایرانی یک دستاورد و موفقیت در مذاکرات محسوب گردد، در حالی که تحریم‌های اصلی دست‌نخورده باقی بماند و امریکا صرفاً با آزاد کردن بخش اندکی از پول‌های بلوکه‌شده کشورمان، از لغو تحریم‌ها استنکاف کند و به این ترتیب، اهرم فشار تحریم‌ها را نگهدارد تا در زیاده‌خواهی‌های خود در دیگر زمینه‌های مورد مناقشه با ایران از آنها بهره ببرد.

ب) افزایش توقعات

نکته مهم دیگری که رهبر انقلاب در سخنان خود به آن اشاره کردند، موضوع افزایش توقعات طرف غربی و بیان این توقعات طلبکارانه در جلسات مذاکره و در تریبون‌های عمومی بود.

ب -۱) طرح بحث توان موشکی ایران

در توافقنامه ژنو موضوع رسیدگی به قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل جهت رفع نگرانی‌های طرف غربی مورد اشاره قرار گرفته است. طرف غربی با این دستمایه و با سوءاستفاده از فضای مذاکرات و علی‌رغم انتظار طرف ایرانی، خواستار محدودیت برنامه موشکی ایران به عنوان بخشی از توافق جامع و نهایی پیرامون برنامه هسته‌ای کشورمان شده است. این در حالی است که برنامه موشکی کشورمان علاوه بر این‌که در زمره سلاح‌های متعارف و قانونی و در چارچوب معاهدات بین‌المللی قرار دارد، اساساً ارتباطی با موضوع هسته‌ای نداشته و در حقیقت تمایل طرف غربی به مذاکره در این خصوص، غیرمنطقی و توقعی طلبکارانه و زیاده‌خواهانه محسوب می‌شود.
وندی شرمن- مذاکره‌کننده ارشد امریکایی- در جلسه استماع سنای امریکا در این‌باره صراحتاً اظهار داشت: «موضوع موشکی ایران باید در توافق جامع حل شود.» همچنین جان کری- وزیر امور خارجه امریکا- در کمیته دفاعی سنای امریکا تأکید کرد: «برنامه موشکی ایران جزئی از مذاکرات هسته‌ای فی‌مابین است.»
اگرچه استدلال طرف امریکایی درباره لزوم محدودیت توان موشکی ایران این است که موشک‌های ایرانی توانایی پرتاب کلاهک هسته‌ای را دارد، اما به نظر می‌رسد یکی از مهم‌ترین دلایل طرح این موضوع در مذاکرات هسته‌ای، حفظ امنیت رژیم صهیونیستی است. چرا که استدلال آنها درست مانند این می‌ماند که از ما بخواهند استخراج آهن از معادن کشور را قطع کنیم، چون با آن توانایی ساخت بدنه موشک‌هایی با توان حمل کلاهک هسته‌ای را به‌دست خواهیم آورد! البته این زیاده‌خواهی‌ها با عکس‌العمل وزارت خارجه کشورمان و رد مذاکره روی این موضوع و نیز عکس‌العمل اخیر آقای روحانی-رئیس‌جمهور- در دیدار با یوکیو آمانو- رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی- مواجه شد.

ب -۲) بهانه حقوق بشر و مسأله حمایت از مقاومت

مدتی بود که بهانه امریکا برای فشار بر کشورمان بیشتر بر موضوع هسته‌ای متمرکز شده بود، اما طرف امریکایی اخیراً و مکرراً ضمن بیان این‌که بر نگهداشتن تحریم‌ها و عدم لغو آنها مصمم است، حتی بر افزایش آنها به دلیل به‌اصطلاح نقض حقوق بشر و حمایت از گروه‌های مقاومت تأکید می‌کند. به این ترتیب امریکایی‌ها در این‌باره نیز یک گام به پیش آمده‌اند و به توقعات خود از ایران افزوده‌اند.
وندی شرمن در جلسه نمایندگان کنگره امریکا -در ابتدای مرداد ماه امسال- گفت: «حتی اگر با ایران به توافق نهایی درباره برنامه هسته‌ای دست یابیم، تحریم‌ها به خاطر تروریسم و حقوق بشر سر جای خود باقی خواهند ماند.» ماری هارف-سخنگوی وزارت خارجه امریکا- نیز در کنفرانس خبری خود اعلام کرد: «ما آشکارا اعلام کردیم که همچنان به تحریم‌های موجود کنونی علیه ایران به دلیل نقض حقوق بشر و حمایت از تروریسم ادامه می‌دهیم.» در بیانیه کاخ سفید هم به تاریخ ۵ آذرماه ۱۳۹۲ (یعنی تنها دو روز پس از انعقاد توافقنامه ژنو) شاهد این عبارات هستیم: «تمامی تحریم‌های هدفمند مرتبط با حمایت مالی دولت ایران از تروریسم، نقش بی‌ثبات‌کننده ایران در منازعات سوریه و سابقه سیاه حقوق بشر ایران به قوت خود باقی خواهد ماند.»
جان کری- وزیر خارجه امریکا- در ۱۹ آذر‌ماه ۱۳۹۲ صراحتاً اظهار داشت: «اگر ایران به حمایت خود از دولت سوریه و حزب‌الله ادامه دهد، تحریم‌ها کاهش نمی‌یابد.» او در فروردین‌ماه امسال هم صراحتاً در سنای امریکا به سناتورها اطمینان داد که کاخ سفید به‌موازات موضوع هسته‌ای، موضوع حقوق بشر را نیز درباره ایران تا جایی که بتواند، ادامه خواهد داد و تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی همچنان پابرجا خواهد بود. در این راستا رئیس سابق سیا نیز طی مقاله‌ای در روزنامه واشنگتن‌پست راهکار «افزایش تحریم‌ها» را برای کنترل هر چه بیشتر ایران پیشنهاد داده و بیان داشت: «باید تحریم‌های مرتبط با تروریسم را حفظ کرد و حتی باید به فکر تحریم‌های جدیدی بود تا شرکت‌ها، بانک‌ها و افراد ایرانی مرتبط با فعالیت‌های مخل ثبات در منطقه، همچنان لای منگنه باشند. […] همچنین باید طرح روشنی برای برقراری سریع و مجدد تحریم‌های فلج‌کننده را در صورتی که ایران به اندازه کافی از توافقنامه پیروی نکند، تنظیم کرد.»

ب -۳) درخواست بازرسی‌های گسترده و غیر قانونی

غرب پس از تحمیل پروتکل الحاقی به کشورمان در مذاکرات سال ۱۳۸۲ که آن هم باعث تأیید صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای کشورمان حتی ظرف دو‌ سال ‌و ‌نیم نشد، در این دور از مذاکرات یک گام جلوتر آمده و اکنون علاوه بر پروتکل الحاقی، درخواست جدید بازرسی‌های گسترده‌تر از پروتکل الحاقی (اصطلاحاً «مثبت پروتکل الحاقی») را روی میز مذاکرات گذاشته است. این در حالی است که باتوجه به نفوذ دشمنان ما در سازمان‌های بین‌المللی، حتی پذیرش خود پروتکل الحاقی با اما و اگرهای بسیار امنیتی مواجه است و برخی تحلیلگران مرتبط بودن شهادت دانشمندان هسته‌ای کشورمان با اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی را محتمل می‌دانند.
در این زمینه و به عنوان نمونه، چندی پیش دیوید آلبرایت و اولی هاینونن- دو تن از افراد مؤثر در سیاست خارجی امریکا که سابقه حضور در مذاکرات هسته‌ای ایران و ۱+۵ را نیز دارند- در مقاله‌ای در مورد اختلافات موجود در مذاکرات پس از دور آخر (وین ۶) (منتشرشده توسط مؤسسه علم و امنیت بین‌الملل) عنوان کرده‌اند: «ایران می‌گوید تصویب پروتکل الحاقی کافی است، اما هرچند این کار گامی مثبت است، کافی نیست. موافقتنامه درازمدت باید همچنین شامل چندین شرط دیگر در زمینه راستی‌آزمایی باشد که مجموعاً به «مثبت پروتکل الحاقی» معروفند. به گفته یک مقام ارشد، ایران به شروطی که برای ایجاد «مثبت پروتکل الحاقی» ضروری‌اند، تن نداده است.»
در همین راستا آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای خواستار دریافت اسامی دانشمندان نظامی و موشکی کشور شده است که حسین دهقان- وزیر دفاع کشورمان- در پاسخ به آن تأکید کرد: «ما اطلاعات دانشمندان دفاعی خود را به کسی نخواهیم داد. این موضوع از طرف ما پذیرفتنی نیست.»

ب -۴) انتظارات جدید و زیاده‌خواهی‌های هسته‌ای

از جمله مواردی که پیش از این به هیچ‌وجه در مذاکرات هسته‌ای میان کشورمان با گروه ۱+۵ مطرح نبوده، تبدیل نیروگاه آب سنگین اراک به یک نیروگاه آب سبک است. این موضوع باعث محدودیت دسترسی ما به طیف گسترده‌ای از ایزوتوپ‌های مورد نیاز در صنایع هسته‌ای خواهد شد. علاوه بر این، طرح درخواست تبدیل سایت غنی‌سازی فردو- که یک سایت هسته‌ای بسیار مهم برای تأمین سوخت هسته‌ای مورد نیاز کشور است- از یک سایت صنعتی به یک سایت تحقیقاتی (که باعث معطل ماندن سرمایه عظیم صرف‌شده در آن می‌شود) از دیگر خواسته‌های مطرح‌شده طرف غربی است. همچنین برچیده شدن سانتریفیوژها به‌طوری که باعث از بین رفتن توان تولید سوخت مورد نیاز کشور در داخل می‌شود، از دیگر زیاده‌خواهی‌های جدید غربی‌ها است که در صورت پذیرش، این توان را برای سال‌ها محدود نموده و باعث وابستگی کشور در این زمینه به خارج می‌گردد.

ج) لحن اهانت‌آمیزتر

در این بخش به فهرستی اجمالی از برخی موضعگیری‌های مقامات و صاحب‌نفوذان امریکایی در طول مذاکرات هسته‌ای و اجرای توافقنامه ژنو اشاره می‌کنیم. «فریبکار خواندن ایرانیان»، «تهدید مکرر ایران به حمله نظامی در صورت حل نشدن موضوع در مذاکرات»، «تهدید به افزایش تحریم‌ها در صورت نتیجه‌ندادن مذاکرات»، «تهدید به حمله اتمی»، «کشیده‌شدن ایران به پای میز مذاکره بر اثر تحریم‌ها»، «مسئولیت‌ناپذیر خواندن ایران در عرصه بین‌المللی» و «اتهام مصرف داخلی داشتن مواضع مسئولان کشورمان» تنها بخشی از لحن اهانت‌آمیز امریکایی‌ها در یک سال اخیر نسبت به ملت ایران و مسئولان کشورمان بوده است.

نتیجه

با اشاره به اطلاعات و آمار ارائه شده، می‌توان این‌گونه نتیجه گرفت که در مذاکرات یک سال اخیر که تماس‌هایی بین مذاکره‌کنندگان ایرانی و امریکایی برقرار گردید، نه تنها از حجم خصومت‌ورزی امریکایی‌ها با کشورمان چیزی کاسته نشد، بلکه لحن آنها اهانت‌آمیزتر، توقعات آنان زیاده‌خواهانه‌تر و تحریم‌های آنها علیه کشورمان افزون‌تر شده است. به همین دلیل بود که رهبر معظم انقلاب در زمینه مذاکره با امریکا چنین فرمودند: «رابطه با امریکا و مذاکره با این کشور به جز در موارد خاصی برای جمهوری اسلامی نه تنها هیچ نفعی ندارد بلکه ضرر هم دارد و کدام عاقلی است که دنبال کار بی‌منفعت برود؟! عده‌ای این‌جور وانمود می‌کردند که اگر با امریکایی‌ها دور میز مذاکره بنشینیم بسیاری از مشکلات حل می‌شود، البته ما می‌دانستیم اینجور نیست اما قضایای یک سال اخیر برای چندمین بار این واقعیت را اثبات کرد.»